Melle kan zonder Melle. Achternaam overbodig. Want nog steeds is Melle een fenomeen. De een zag hem ooit als de Nederlandse surrealist, de volgende meende in hem de twintigste-eeuwse Jeroen Bosch te herkennen, de psychiater trachtte zijn onderbewustzijn te doorgronden en weer anderen wonden zich op over de buitensporige geslachtsdelen van zijn mensdierwezens. Anno nu is hij nog steeds zo ongrijpbaar als hij was in de jaren zestig en zeventig, toen galeries en musea geregeld werk van hem exposeerden. Ongrijpbaar was hij, want hij kon met kennelijk genoegen fabuleren over zin en betekenis van zijn werk, zodat geleerde kunsthistorici hem niet in een pasklaar hokje konden onderbrengen. Toen de beroemde mevrouw Guggenheim bij hem aanbelde, riep hij dat hij niet thuis was. De man is alweer meer dan vijftig jaar dood en dan raak je als kunstenaar al gauw randje actualiteit. Daarom is het goed dat museum van Bommel van Dam in Venlo, na een royale schenking van de Stichting Melle, hem met een expositie weer in de belangstelling plaatst. En met dit boek. Hierin kijken verschillende specialisten vanuit hun vakgebied over de jaren heen naar Melles opmerkelijke werk, dat weliswaar tijdeigen is maar nog steeds actueel blijkt te zijn. Indringend en ongemakkelijk, geestig en verontrustend overstijgt het royaal de tijd. Een artistiek raadsel? ‘De mens heeft het paradijs verpest,’ zei hij in 1968. Melle hoorde niet bij een school, niet bij een isme, niet bij een beginselverklaring. Melle was zijn eigen soortgenoot en dat is hij gebleven. Ja, zo iemand noemen we dan een fenomeen. En die achternaam? Oldeboerrigter. Maar dat vergeet u waarschijnlijk weer. Dat mag. Melle kan zonder. Kees Verbeek